پیشنهاداتی برای اصلاح پیش نویس برنامه توسعه هفتم – مهندس حامد حقی

هر چند انسان قرن ها از طبیعت و منابع طبیعی به عنوان بستری برای توسعه استفاده نموده است اما بایستی اعتراف کرد که این توسعه چنان آثار مخربی بر کره زمین ایجاد نموده است و منابع طبیعی را به نابودی کشانده که اگر نخواهیم نگاه واقع بینانه به مخاطرات و ریسک آن داشته باشیم بدون شک در توسعه ی آینده ی کشور دچار بحران های غیرقابل حل خواهیم بود. حفاظت از محیط زیست ، حفظ جنگل ها و مراتع ، حفظ آبخوان ها و سفره های آب زیر زمینی ، حفظ دریاچه ها ، تطبیق با تغییرات اقلیمی ، پیشگیری از افزایش گازهای گل خانه ای و … بایستی همه و همه به عنوان دریچه هایی از مدیریت و مهندسی سوانح طبیعی در توسعه پایدار دیده شود تا آنچه برای توسعه هزینه می شود چه از نظر مالی چه از نظر سرمایه انسانی و چه از نظر دارایی های طبیعی و معدنی ، همه و همه حفظ گردیده و با تهدید یک مخاطره، توسعه دچار خسران نگردد.
همه می دانیم که دلیل بسیاری از مهاجرت ها و جنگ های داخلی بحران های آبی است و بحران آینده ی جهان را تغییرات اقلیمی تشکیل می دهد که شهرها و روستاها و صنایع و کشاورزی را دچار بحران های گوناگون طبیعی ، سیاسی ، فرهنگی ، اجتماعی و نظامی خواهد کرد و اگر امروز برنامه ریزی های آینده مان بدون درنظر گرفتن بحران های طبیعی باشد قطعا فردا در تحقق اهداف توسعه ای کشور با مشکل روبرو خواهیم شد.

ولذا لازم و ضروری است تا برنامه هفتم توسعه باتوجه به رویکرد مهم مدیریت ریسک و بحران اصلاح شود. هرچند بررسی ها نشان داده است امکان اضافه کردن بخش یا ماده ای مستقل برای مدیریت بحران ممکن نمی باشد اما پیشنهاد ما این است که با حداقل تغییرات در مفاد مختلف این پیش نویس ، بتوانیم بیشترین بازدهی را در این برنامه در حوزه ی مدیریت بحران داشته باشیم. با اصلاح موارد ذیل این امکان برای دستگاهی همچون سازمان مدیریت بحران کشور و وزارت کشور بوجود می آید که بتواند با توجه به مواد برنامه هفتم نسبت به پیگیری مسائل مرتبط اقدام نماید و از قانون گذاران و سایر بخش های دولت مثل سازمان برنامه و بودجه کشور و سازمان امور اداری و استخدامی کشور و سایر وزارت خانه ها همچون وزارت نیرو  و سازمان حفاظت از محیط زیست مطالبه گری نماید.

پیشنهاد مکمل بر اساس پیشنویس برنامه هفتم توسعه منتشر شده سال 1402:
در ابتدا می بایست ذکر نمود که در مواد 3، 9 و 11 بخش اقتصاد؛ اگرچه بر رشد 8 درصدی بر اساس افزایش بهره وری تاکید دارد ولی تجربه های برنامه های گذشته نشان می دهد که نرخ بهره وری پیشنهادی، چندان رشد نخواهد داشت. بر این اساس با توجه به بهره برداری حداکثری از منابع طبیعی- بوم شناختی از جمله نفت، معادن، جنگل و … (که پیامدهایی را بدنبال خواهد داشت و یقینا این پیامدها بحران زا خواهند بود) می بایست توجه خاصی به مدیریت بحران و موضوعاتی از قبیل تغیبرات اقلیمی و محیط زیست نمود. لذا پیشنهاد می گردد ملاحظات مدیریت ریسک در بند ب ماده 79 و همچنین مواد 83، 85، 88 و 98 بخش انرژی؛ ماده 104 بخش تجارت و ترانزیت؛ تبصره 1 ماده 110، 119 و 122 بخش مسکن؛ مواد 129، 132، 133، 141، 142 و 144 بخش حکمرانی آب؛ ماده 152 بخش امنیت غذایی؛ بند الف و ب ماده 161 بخش جمعیت و خانواده؛ ماده 179 فصل سیاست داخلی؛ ماده 223 گردشگری؛ مواد 227 و 230 آموزش عالی، فناوری و …؛ مواد 236 و 238 آموزش و پرورش؛ بند د ماده 259 و ماده 266 امنیت؛ که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، مرتبط با مدیریت بحران می باشند، مد نظر قرار گیرد. در ادامه نمونه هایی از اینگونه اصلاحات اشاره می شود.
1- تبصره 1 ماده 110 فصل 8 با عنوان مسکن: این بند به طور کلی با توسعه پایدار در تضاد می باشد. افزایش محدوده شهر تهران یعنی تشویق مهاجرت به کلانشهر تهران، افزایش تراکم جمعیت و افزایش آسیب پذیری جامعه نسبت به بحران های بالقوه و محتمل. لذا پیشنهاد می¬گردد تبصره فوق بصورت کامل از برنامه هفتم توسعه حذف گردد.
2- ماده 112 فصل 8 با عنوان مسکن: تکلیف وزارت راه و شهرسازی به بازنگری و اصلاح شناسنامه فنی ساختمان در دو بخش کیفیت ساخت و بهره وری انرژی (به منظور تاکید بیشتر بر مقوله مدیریت بحران پیشنهاد می گردد جمله روبرو به متن ماده ی فوق اضافه شود: بر مبنای ریسک های بالقوه طبیعی و انسان ساخت).
3- ماده 132 فصل 9 با عنوان حکمرانی منابع آب: ………… ملزم به جمع آوری، تصفیه، بازچرخانی و مدیریت پساب و فاضلاب تولیدی خود ( اضافه شود: و مهار سیلاب های آلاینده در حوزه).
4- ماده 137 فصل 9 با عنوان حکمرانی منابع آب: هزینههای انجام شده توسط خیرین در احداث، توسعه و تکمیل طرح های آبرسانی ( اضافه شود: احیای قنوات، مهار سیلاب ها و بهره برداری مجدد از آب سیلاب ها) در چارچوب طرح های مصوب ملی …..
5- ماده 140 فصل 9 با عنوان حکمرانی منابع آب: ………… احداث شبکه های مستقل آبیاری فضای سبز و جداسازی آن از آب شرب و استفاده از پساب (اضافه شود : و بهره برداری از آب های حاصل از مهار سیلاب ها و آب گرفتگی ها) و سایر آب های غیرمتعارف اقدام نمایند.
6- ماده 141 فصل 9 با عنوان حکمرانی منابع آب: …. در مراجع ذی ربط با شورای عالی آب با لحاظ نمودن (اضافه شود: ملاحظات مدیریت ریسک،) حقابه های محیط زیستی و حقابه های مبدا خواهد بود.
7- ماده 142 فصل 9 با عنوان حکمرانی منابع آب: …. و تشویق به استفاده از آب های غیر متعارف (اضافه شود: و بهره برداری از آب حاصل از مهار سیلاب)، وزارت نیرو مکلف است ….
8- ماده 142 فصل 9 با عنوان حکمرانی منابع آب: …. با پیشنهاد وزارت نیرو و همکاری سازمان برنامه و بودجه کشور، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت امور اقتصاد و دارایی، ( اضافه شود : سازمان مدیریت بحران کشور) و….
9- ماده 144 فصل 9 با عنوان حکمرانی منابع آب: …. ساز و کارهای اجرایی لازم را برای مدیریت یکپارچه تالاب ها و دریاچه های کشور ( اضافه شود : با ملاحظات مدیریت ریسک) و با تاکید بر وظایف و اختیارات …
10- ماده 144 فصل 9 با عنوان حکمرانی منابع آب: …. میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، سازمان حفاظت محیط زیست (اضافه شود: ، سازمان مدیریت بحران کشور ) و با جلب مشارکت ….
11- ماده 148 فصل 10 با عنوان امنیت غذایی: واگذاری اراضی ملی توسط وزارت جهاد کشاورزی ….. در قالب طرح مصوب ( اضافه شود : با ملاحظات محیط زیستی و مدیریت ریسک) صورت می پذیرد.
12- ماده 149 فصل 10 با عنوان امنیت غذایی: به منظور دفاع و استیفای حقوق دولت در حفاظت از منابع ملی، طبیعی، آب، …… سازمان حفاظت محیط زیست (اضافه شود: ، سازمان مدیریت بحران کشور) …..
13- ماده 152 فصل 10 با عنوان امنیت غذایی: …. در چارچوب جنگلداری نوین ( اضافه شود: و ملاحظات مدیریت ریسک ) است
14- ماده 152 فصل 10 با عنوان امنیت غذایی: در تبصرهای 1 و 2 عبارت “با ملاحظات مدیریت ریسک” اضافه شود.
15- ماده 156 فصل 10 با عنوان امنیت غذایی: در ماده مربوطه عبارت “با ملاحظات مدیریت ریسک” اضافه شود.
16- ماده 159 فصل 11 با عنوان فرهنگ عمومی و سبک زندگی: در بند الف این ماده، “سازمان مدیریت بحران کشور” به منظور رعایت ملاحظات مدیریت ریسک در بهره¬برداری از فضاهای فرهنگی، هنری و ورزشی اضافه شود.
17- ماده 159 فصل 11 با عنوان فرهنگ عمومی و سبک زندگی: در بند ب، با هدف ارتقای فرهنگ زیست محیطی …… ویژه توسعه فرهنگ زیست محیطی ( اضافه شود : و مخاطره محوری) ….. شاخص های فرهنگ زیست محیطی ( اضافه شود : و مخاطره محوری) …….. برنامه ملی ارتقای فرهنگ زیست محیطی ( اضافه شود : و مخاطره محوری) …..
18- ماده 163 فصل 11 با عنوان فرهنگ عمومی و سبک زندگی: در بند الف این ماده، ساماندهی امور خیرین و هدایت واقفین برای انجام موقوفات در راستای حل مشکلات ( اضافه شود : و بحران¬های طبیعی و انسان ساخت) کشور …..
19- ماده 174 فصل 13 با عنوان سیاست داخلی و ارتقا سلامت اجتماعی: در بند ج، ایجاد تعادل آمایشی در سطح کشور ( اضافه شود: با ملاحظات مدیریت ریسک ) و طراحی ساز و کار ……
20- ماده 179 فصل 13 با عنوان سیاست داخلی و ارتقا سلامت اجتماعی: در بند ط، جلوگیری از توسعه حاشیه نشینی با رویکرد تقویت کیفیت زندگی ( اضافه شود: و پیشگیری از بروز سوانح بالقوه مناطق آسیب پذیر ) ……… و مصوبات شورای عالی آمایش سرزمینی ( اضافه شود: و با در نظر گرفتن ملاحظات مخاطره محوری یا ملاحظات مدیریت ریسک).
21- ماده 185 فصل 14 با عنوان نظام سلامت: …. در اجرای اسناد آمایش سرزمینی ( اضافه شود: و با درنظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و مدیریت ریسک ) ….
22- ماده 219 فصل 16 با عنوان صنعت گردشگری و صنایع دستی: پیشنهاد می گردد “به منظور تنوع بخشی به مقاصد گردشگردی، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با همکاری وزارتین علوم و تحقیقات و فناوری و بهداشت و درمان وآموزش پزشکی و وزارت امور خارجه و سایر نهادهای مرتبط اقدام به ایجاد مقاصد گردشگردی بحران نمایند. درآمدهای حاصله از این بخش جهت توسعه امکانات مناسب جهت پژوهش و تحقیق در زمینه مدیریت ریسک و بحران همان منطقه هزینه گردد.”
23- فصل 17 با عنوان علوم، تحقیقات و آموزش عالی: باتوجه به عدم توجه به حوزه ی مطالعات مدیریت ریسک در آموزش عالی کشور، پیشنهاد توسعه و گسترش آموزش عالی در این حوزه در فصل هفده درج گردد. همچنین لزوم توجه به ملاحظات مدیریت ریسک در مفاد این فصل به عنوان متولی اصلی آموزش عالی و تحقیق و پژوهش ضروری به¬نظر می رسد.
24- فصل 18 با عنوان آموزش و پرورش عمومی: از آنجا که فرهنگ یک جامعه از آموزش و پرورش آن نشات می گیرد لذا به منظور برقراری فرهنگ زندگی مبتنی بر جامعه ایمن و فرهنگ زیست محیطی، ضروری است ماده ای مستقل در خصوص توجه به ملاحظات مدیریت ریسک و محیط زیست در این فصل گنجانده شود.
25- ماده 234 فصل 18 با عنوان آموزش و پرورش عمومی: در بند الف، سند جامع سرمایه انسانی آموزش و پرورش بایستی با در نظر گرفتن ملاحظات محیط زیستی و مدیریت ریسک تدوین گردد.
26- ماده 236 فصل 18 با عنوان آموزش و پرورش عمومی: در بند ز پیشنهاد می گردد به فوق برنامه های فرهنگی و تربیتی، برنامه¬هایی با موضوعات محیط زیست و مدیریت ریسک اضافه شود.
27- ماده 243 فصل 18 با عنوان آموزش و پرورش عمومی: … و مراکز آموزش مهارتی که (اضافه شود: با ملاحظات مدیریت ریسک و محیط زیست) در چارچوب مصوبات برنامه ریزی آموزشی …..
28- ماده 246 فصل 19 با عنوان سیاست خارجی: در بند و، کمک به باز طراحی بندر چابهار در راستای توسعه بندر مذکور (اضافه شود: با در نظر گرفتن ملاحظات توسعه پایدار، مدیریت ریسک و محیط زیست) با کمک کشورهای ذینفع پروژه.
29- ماده 253 فصل 20 با عنوان دفاعی و امنیتی: ……………. نوسازی اماکن نظامی و انتظامی ( اضافه شود: با در نظر گرفتن ملاحظات مدیریت سوانح طبیعی در کنار الزامات پدافند غیرعامل) نمایند.
30- فصل 20 با عنوان دفاعی و امنیتی: باتوجه به اهمیت توجه به مدیریت بحران های طبیعی به ویژه زلزله در کلانشهر های کشور که بی توجهی به آن همراه با مناقشات سیاسی و فرهنگی خواهد بود، انتظار می¬رود یک ماده مستقل در خصوص تکلیف دولت به اجرای قوانین و مقررات و دستورالعمل¬های مصوب شورای عالی مدیریت بحران کشور برای کاهش خطر سوانح طبیعی لحاظ گردد. گفتنی است هر گونه بحران طبیعی در پایتخت (کلانشهر تهران) احتمال وقوع اغتشاشات سیاسی و درگیری های نظامی با کشورهای متخاصم و گروه های تجزیه طلب را افزایش خواهد داد.
31- فصل 21 با عنوان نظام اداری و ارتقا بهره¬وری: باتوجه به اهمیت آشنایی با مدیریت ریسک و توانایی فرماندهی بحران های طبیعی و انسان ساخت توسط مدیران و مسوولین، پیشنهاد می گردد ماده ای مستقل در خصوص انتخاب فرمانداران، استانداران و سایر مدیران کل استانی و شهرستانی، بر اساس شاخص هایی در توانایی مدیریت و فرماندهی بحران، به این فصل اضافه شود.
32- ماده 273 فصل 21 با عنوان نظام اداری و ارتقا بهره وری: در بند ه از این ماده، ….. ارتقای مدیران بر مبنای کارنامه ی بهره وری مدیران ( از جمله توانایی مدیریت ریسک سوانح طبیعی) باشد ……
33- باتوجه به اهمیت تغییرات اقلیمی پیشنهاد می گردد یک ماده بدین شرح اضافه شود: سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارتخانه های کشور، راه و شهرسازی، علوم، تحقیقات و فن آوری و جهاد کشاورزی ضمن بررسی و ارزیابی مخاطرات ناشی از تغییرات اقلیمی در کشور، برنامه تاب آوری تغییرات اقلیمی کشور را تهیه تا پس از تصویب در شورای عالی مدیریت بحران کشور ابلاغ و اجرایی گردد.
34- پیشنهاد می¬گردد در مفاد مربوط به لایحه، ذیل فصل علوم، تحقیقات و آموزش عالی، اضافه شود: توسعه تحقیقات و پژوهش های ملی به منظور به کارگیری دانش بومی در فرایند مدیریت بحران با رویکرد سازگاری با جغرافیا، اقلیم، فرهنگ و ظرفیت های منطقه ای و محلی
35- از جمله اقداماتی که در نظام مدیریت بحران کشور علی رغم تاکیدات فراوان سازمان مدیریت بحران کشور به دلایل مختلف از قبیل کمبود منابع مالی، مغفول مانده است می توان به راه اندازی سامانه هشدار اولیه حوادث و سوانح در سطوح مختلف، ایجاد و بروز رسانی مرکز ملی کنترل و هماهنگی پاسخ در وزارت کشور به منظور هدایت و پشتیبانی ارکان مدیریت بحران در شرایط اضطراری، الزام به تدوین پیوست کاهش خطر برای تمامی طرح های ملّی عمرانی کشور، اشاره نمود که ضروری است در فصول مختلف به تناسب بخش های لایحه، موادی مستقل گنجانده شود.