نقدی بر برنامه هفتم توسعه – مهندس حامد حقی

نویسنده: مهندس حامد حقی ، مدیر مسوول ماهنامه شهرسازی روی خط زلزله

هر چند انسان قرن ها از طبیعت و منابع طبیعی به عنوان بستری برای توسعه استفاده نموده است اما بایستی اعتراف کرد که این توسعه چنان آثار مخربی بر کره زمین ایجاد نموده است و منابع طبیعی را به نابودی کشانده که اگر نخواهیم نگاه واقع بینانه به مخاطرات و ریسک آن داشته باشیم بدون شک در توسعه ی آینده ی کشور دچار بحران های غیرقابل حل خواهیم بود. حفاظت از محیط زیست ، حفظ جنگل ها و مراتع ، حفظ آبخوان ها و سفره های آب زیر زمینی ، حفظ دریاچه ها ، تطبیق با تغییرات اقلیمی ، پیشگیری از افزایش گازهای گل خانه ای و … بایستی همه و همه به عنوان دریچه هایی از مدیریت و مهندسی سوانح طبیعی در توسعه پایدار دیده شود تا آنچه برای توسعه هزینه می شود چه از نظر مالی چه از نظر سرمایه انسانی و چه از نظر دارایی های طبیعی و معدنی ، همه و همه حفظ گردیده و با تهدید یک مخاطره، توسعه دچار خسران نگردد.
همه می دانیم که دلیل بسیاری از مهاجرت ها و جنگ های داخلی بحران های آبی است و بحران آینده ی جهان را تغییرات اقلیمی تشکیل می دهد که شهرها و روستاها و صنایع و کشاورزی را دچار بحران های گوناگون طبیعی ، سیاسی ، فرهنگی ، اجتماعی و نظامی خواهد کرد و اگر امروز برنامه ریزی های آینده مان بدون درنظر گرفتن بحران های طبیعی باشد قطعا فردا در تحقق اهداف توسعه ای کشور با مشکل روبرو خواهیم شد.
بیان این مطلب را از آن جهت لازم می دانم که بر پیش نویس برنامه هفتم توسعه نقدهای بسیاری وجود دارد و آن را فاقد اهداف توسعه ای پایدار می دانم. اگرچه برنامه توسعه هفتم با نگاه اقتصادی تدوین شده است اما اعتقاد دارم که توسعه ی اقتصادی بدون در نظرگرفتن پیوست مدیریت بحران غیر ممکن است و هر چقدر هم پیشرفت اقتصادی بوجود آید اما مدیریت و مهندسی سوانح طبیعی دیده نشده باشد ، بحران های بزرگ بلاشک باعث سقوط خواهد شد. با اشاره به برنامه های توسعه ای کشورهای پیشرفته ای همچون ژاپن می توان گفت اگرچه در وهله ی اول هیچ ساخت و سازی را روی گسل درست نمی دانیم اما شاهد هستیم که ژاپن با بهره مندی از دانش مهندسی و تاکید بر مهندسی سوانح طبیعی ، بیشترین ساخت و ساز را بر روی گسل ها دارد به گونه ای که بزرگترین زلزله های رخ داده در ژاپن نمی توانند رشد اقتصادی این کشور را تحت تاثیر قراردهند. من معتقد هستم مثلا در تهران ساخت و ساز روی گسل غیر قابل پیشگیری است اما می توان با بهره مندی از دانش مهندسی که ما در داخل ایران از آن بهره مند هستیم و پیشتاز می باشیم با مخاطرات طبیعی زندگی مسالمت آمیز داشت و لازمه ی این موضوع داشتن قانون های محکم و متقن همراه با نظارت اصولی برای استفاده از استانداردهای مهندسی است.
باید توجه داشت که برنامه هفتم توسعه یکی از مهمترین اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران است که اگر در آن مدیریت بحران نادیده انگاشته شود نمی توان با ساختار های فعلی مدیریت بحران در کشور ، مدیریت سوانح طبیعی را در خدمت توسعه پایدار گرفت. ضعف جایگاهی سازمان مدیریت بحران کشور و نبود منابع مالی و اعتبارات در این سازمان دلیلی بر کندی اجرای برنامه ها و اسناد ملی مدیریت بحران است و بایستی اعلام داشت که برنامه ی توسعه هفتم می تواند به نقطه ی قوتی برای کمک به سازمان مدیریت بحران کشور تبدیل شود به شرطی که درک درستی از تدوین برنامه توسعه هفتم با رویکرد توسعه پایدار در برنامه نویسان کشور باشد.
البته ناگفته نماند اگرچه در برنامه توسعه هفتم مواردی به نظام حکمرانی آب و یا تشویق مالکان به مشارکت در نوسازی بافت های فرسوده اشاره شده است اما هیچ کدام نمی تواند به نظام مدیریت بحران کشور کمک کند و لازم است دست یابی به توسعه پایدار با پرداختن به اسناد الزام آور و غیر الزام آور در حوزه مدیریت سوانح طبیعی، مورد بررسی قرار گیرد.
بایستی قبل از تدوین این برنامه، مشکلات مختلف نظام جامع مدیریت بحران احصا می شد و از چالش های موجود در سطح بندی حوادث در کشور ، بودجه مدیریت بحران و حذف دفتر کاهش خطر پذیری از سازمان برنامه و بودجه ، تضعیف جایگاه قانونی نظام مدیریت بحران در حالیکه بایستی فراقانونی عمل کند و … به عنوان مشکلاتی اشاره نمود که حل آن ها می تواند در برنامه توسعه هفتم، به تحقق اهداف و نتایج برنامه هفتم ختم شود. و باید عنوان داشت در کشوری که 300 روز آفتابی و نور خورشید داریم که می تواند بستری عالی برای تولید انرژی خورشیدی باشد چرا باید از مازوتی استفاده کرد که باعث مرگ سالیانه 40 هزار نفر می شود.
لازم به توضیح است که ایران را از معدود کشورهایی می دانیم که دارای قانون مدیریت بحران است اما به دلیل کم توجهی قوانین بالادستی به مدیریت بحران ، امکان تحقق و اجرای قانون مدیریت بحران با کندی همراه است و توجه ویژه به مدیریت بحران را در برنامه های توسعه ای کشور مثل برنامه توسعه هفتم ضروری است. در ادامه پیشنهاداتی داریم که امیدوارم به سمع و نظر مسوولین دولت و مجلس شورای اسلامی برسد. اگرچه می دانیم این برنامه در مجلس تصویب شده است و برای تایید و تصویب نهایی در جرخه ی شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلاحت نظام است اما تلاش می کنیم تا قبل از تصویب برنامه نظرات خود را به گوش آنها که عشقی به ایران دارند برسانیم.

پیشنهاد اصلی:
فصل 22- دفاعی و امنیتی
ماده 104: در اجرای قانون مدیریت بحران کشور مصوب 1398 و فرامین مقام معظم رهبری در سیاست های کلی نظام برای پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از سوانح طبیعی و حوادث غیرمترقبه ، به منظور هم افزایی دستگاه های اجرایی موضوع ماده 2 قانون مدیریت بحران کشور در راستای مدیریت یکپارچه بحران ، تاب آوری کاهش آسیب پذیری کشور در برابر حوادث و سوانح و افزایش توان مقابله و پاسخگویی در جهت حکمرانی کاهش خطر حوادث و سوانح ، اقدامات زیر انجام می گیرد:
1- برنامه ریزی برای اجرای سند راهبرد ملی مدیریت بحران کشور و برنامه کاهش خطر حوادث و سوانح، برنامه آمادگی و پاسخ و برنامه بازسازی و بازتوانی در سطوح ملی.
2- تدوین برنامه های متناظر استانی و سازمانی اسناد ملی کاهش خطر حوادث و سوانح، آمادگی و پاسخ، بازسازی و بازتوانی توسط استانداری ها و دستگاه های موضوع ماده 2 قانون مدیریت بحران
3- ایجاد ساختار سازمانی مناسب در دستگاه های اجرایی لشکری و کشوری موضوع ماده 2 قانون مدیریت بحران از طریق ایجاد ردیف استخدامی در سازمان امور اداری و استخدامی کشور
4- تدوین شاخص¬های کلان کیفی و کمی برنامه هفتم برای ارزیابی میزان کاهش خطر و ایجاد تاب¬آوری برای تحقق اهداف مدیریت ریسک در پایان اجرای برنامه.
5- پیش بینی بودجه و ساز وکار اجرایی مربوط به امور پیشگیری و کاهش خطر از طریق سازمان مدیریت بحران کشور
6- توجه ویژه سازمان حفاظت از محیط زیست، سازمان منابع طبیعی و امور جنگل ها، سازمان هواشناسی کشور و سازمان مدیریت بحران کشور به موضوع تغییرات اقلیمی
7- توسعه شبکه لرزه نگاری کشور به دو برابر تعداد موجود طی برنامه پنج ساله هفتم
8- کلیه ی مدیریت پروژه های عمرانی و غیرعمرانی موظفند نسبت به تهیه پیوست مدیریت ریسک برای دوران بهره برداری اقدام نمایند.