فهرست
استفاده از فناوری های نوین در کلانشهرها باعث ایجاد مبنا و بستری مناسب و متناسب برای ثبت تغییرات شهری به عنوان نقطه ای مرجع و قابل اتکاء که از آن بتوان سایر موارد را برازش نمود می باشد. به طور مثال از جمله مصادیقی که می توان در این خصوص به آنها اشاره نمود عبارتند از:
در دنیای کنونی و عصر اطلاعات و سایبرنتیک امروزی که تغییرات شهری با سرعتی شگرف و غیر قابل تصور در حال انجام بوده و پایش و نظارت بر این تغییرات نه تنها کار راحتی نیست بلکه گاهی اوقات بسیار دشوار و ظاهرا غیرممکن می باشد! چگونه می توانیم لحظه به لحظه این تغییرات را پایش نموده و مورد رصد و بررسی قرار دهیم؟ براستی کیفیت این تغییرات چگونه است؟ و در چه بازه های زمانی صورت می پذیرد؟ مبنای نظارت و پایش این تغییرات و تحولات چیست؟ و براستی آیا مبنایی برای سنجش وضعیت تغییرات از شریط اولیه به عنوان یک بستر مقدماتی وجود دارد یا خیر؟ شاید این سوال ساده به نظر برسد! اما اگر به دقت آن را مورد مداقه و دقت نظر قرار دهیم خواهیم دید که گاهی اوقات حوزه های اجتماعی، اقتصادی و نمونه های مشابهو خصوصا حوزه های حقوقی و قانونی نیز در چنین شرایطی دخیل هستند! و به عبارت ساده تر این تغییر و تحولات سریع شهری زمانی دارای اهمیت مضاعفی می گردند که مباحث حقوقی و کاداستر نیز مطرح شود و نیاز به بستری اولیه برای پایش و نظارت تغییرات سریع وجود داشته باشد!
در اینجا برای روشن شدن موضوع، مثالی می زنیم! فرض کنیم که خدای ناکرده در تهران زمین لرزه ای رخ دهد، پس از مرحله یا فاز “مقابله” یا “پاسخ” (Response)، که اصطلاحا عملیات مدیریتی و فرماندهی، اعمال برنامه ریزی های انجام شده، جستجو، امداد و نجات و نمونه های مشابه، مرحله بازیابی (بازسازی و بازتوانی)، (Recovery: Reconstruction and Rehabilitation) قرار می گیرد! در این فاز تمرکز بر بازسازی (اصطلاحا سخت به معتای ساخت و ساز) و بازتوانی (اصطلاحا نرم به معنای رسیدگی روحی و روانی) می باشد! اما در خصوص اینکه کدامیک از خانه های آسیب دیده در اثر رخداد مخاطره زمین لرزه دچار تخریب شده است اطلاعات دقیقی در دست نمی باشد! در چنین شرایطی نیاز به بستری اولیه برای بررسی تطبیقی ومطابقت دادن شرایط یک بنا قبل از رخداد زمین لرزه و پس از آن وجود دارد! که از نظر حقوقی کمک می کند تا بتوان بر اساس تخریب های وارد شده خسارت ها را پرداخت نمود! در غیر این صورت و در صورتی که مبنایی برای مقایسه تغییرات شهری وجود نداشته باشد کار جبران خسارت ها به صورت تزیینی و توصیفی و بر اساس گفته ها و شنیده ها و قضاوت از روی مستندات موجود که چنان قابل اتکا نیز نیست انجام خواهد شد. لذا برای اینکه مبنا و بستری مقدماتی برای انجام اینچنین محاسباتی فراهم آید باید کلانشهر تهران یکبار به طور کلی اسکن شده و این چارچوب باید بتواند به عنوان یک مبنا برای بررسی تطبیقی در نظر گرفته شود و تغییرات شهری بر اساس آندر دوره های زمانی مشخص مورد پایش قرار گرفته و تدقیق شوند!
در چنین شرایطی است که فناوری های نوین شهری به کمک حل این مساله آمده و مستند سازی سه بعدی و شناسائی تغییرات شهری را با استفاده از فناوری های ژئوماتیکس مطرح نموده و تسهیل می نماید.
فعالیتهای غیر استاندارد و تا حدودی پنهان شهری که منجر به ساخت و ساز سریع و غیرمجاز و یا تغییر کاربری اعیانی در محدوده خدماتی شهری و یا حاشیه شهری که کاربری کشاورزی دارند و حتی در محدوده نظارتی امور اراضی مربوط به نهادهای مختلف از جمله سازمان جهاد کشاورزی قرار دارند همواره مشکلات گسترده و پیچیده ای را برای کلانشهر تهران بوجود آورده و همواره این مشکلات ادامه دارند که تاحدودی باعث کاهش درآمدهای شهری مثلا به واسطه کاهش صدور مجوزها، تغییرات مربوط به کاربری عرصه و یا حتی تغییر کاربری اعیانی ها نیز می گردد. از طرف دیگر مستند سازی و ایجاد بستر مناسب و اولیه وضعیت موجود زیرساختهای شهری که طی سالیان متمادی به عنوان سرمایه و دارائی شهری در غالب احداث راه ها، پلها، تونل ها، مبلمان راه و معابر شهری، تاسیسات زیربنایی، فضای سبز و نمونه های مشابه به جهت حفظ و نگهداری، سلامت، ایمنی و محیط زیست که از آن به HSE نیز تعبیر می شود، مدیریت ریسک و شناخت و پایش انواع مخاطرات (به طور مثال وضعیت فرونشست ها و فروریزش ها) خصوصا مخاطرات اولویت دار قبل از رخداد، انواع ریسک وخطرپذیری مترتب بر آن و تهدیدها که در مرحله عدم قطعیت قرار می گیرد، مدیریت شرایط اضطراری (شامل: حوادث، سوانح، بلایا، بحران ها و فجایع)، پدافند غیر عامل و حوادث طبیعی و انسان ساز وضعیت ساز سلامت سازه ها، تحلیل ریسک و برآورد خسارت و نمونه های اینچنینی که در نبحث قطعیت قرار می گیرد از اهمیت خاص برخوردار می باشد.
پایش تغییرات وضعیت کاربری ها و حفظ و نگهداری زیرساختهای شهری هنگامی میسر خواهد شد که یک مستند سازی سه بعدی صحیح، دقیق، کامل و جامع از زیرساختها و دارائی های شهری که در چارچوب عدم قطعیت ها و قطعیت ها قرار می گیرد، فراهم گردد. برای تحقق این مهم و رسیدن به یک مدل سه بعدی کامل از شهر جهت تهیه نقشه از عرصه و اعیانی ها و تمامی زیرساختهای شهری، غیر از موارد زیر سطحی واصطلاحا مدفون، نیازمند برداشت اطلاعات از منظرهای بالا و نماهای جانبی خواهیم بود.
فناوری های نوین مهندسی ژئوماتیک در سایه سامانه ای هیبریدی با استفاده از پهپادها با سنسورهای متنوع، لیزر اسکن موبایل زمینی، سنجش از دور هوایی و ماهواره ای با سنجنده های اپتیکی، حرارتی، رادار و شبکه سنجش عملکرد شهری توسط موبایل شهروندان، تحلیل تصاویر (Image Processing) و نمونه های مشابه و تلفیق آن با فناوری های نوین دیگر به راحتی پاسخگوی نیازهای مطرح شده در خصوص ثبت اولیه تغییرات شهری می باشند.
نتیجه اینکه برای تصمیم گیری سریع، دقیق و کامل و برای حل مساله به طور بهینه در زمان رخداد شرایط اضطراری (قطعیت ها) و برای امکان پاسخگویی حقوقی، کالبدی، اجتمائی، فرهنگی، سیاسی و … باید در زمانی که رخداد جاری نشده است (عدم قطعیت) و در مرحله مدیریت ریسک، تغییرات سریع شهری از طریق فناوری های نوین شهری در قالب دوره های زمانی مشخص شده از قبل مستندسازی شده و مورد پایش مستمر قرار گیرد که خدای ناکرده در هنگام جبران خسارت، بررسی های حقوقی، کالبدی و نمونه های مشابه بتوان هر گونه تغییر و تفاوتی را با استفاده از مستندات مربوطه ارائه نموده و بتوان ضمن ادای حق مطلب پاسخگو باشیم و چون در کلانشهرها سامانه ثبت اولیه و پایش لحظه ای تغییرات شهری وجود ندارد لذا راه اندازی این سامانه با انجام مطالعه اولیه یک نیاز حیاتی است. متفاوت بیندیشیم!
دکتر بیژن یاور
مدرس دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، عضو مجمع ملی کاهش خطر حوادث و سوانح جمهوری اسلامی ایران
مدیر گروه فناوری های نوین شهری مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، شهرداری تهران
لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک است.
هلدینگ گروه کاهش خطر سوانح پس از 17 سال فعالیت موسسه مقاوم سازی و بهسازی لرزه ای ایران (رسمی از اردیبهشت 1385 و بدون مجوز از اردیبهشت 1383) و پس از گذشت 11 سال از فعالیت های بنیاد بین المللی امداد و نجات ایثار با ایجاد تفاهم و توافق بین چند شرکت و موسسه از 1401 برنامه ریزی آن صورت گرفت.