آتش وحشی در جنگل‌های ایران غیرقابل کنترل شده است

روزنامه شهروند- 6 تیر ماه 1395- صفحه بحران

|  حسین مهاجری|    کارشناس موسسه مقاوم‌سازی و بهسازی لرزه‌ای ایران  |

آتش‌سوزی یا حریق یکی از قدیمی‌ترین بلایایی است که می‌تواند در زمانی کوتاه، دارایی و سلامتی افراد را به خطر اندازد. چنانچه این آتش در جنگل روی دهد، اصطلاحا آتش وحشی یا Wildfire نامیده می‌شود که عملا غیرقابل کنترل بوده و هزینه‌های زیادی در صورت پخش برای مهارشدن طلب می‌کند.  در ابتدا باید توجه داشت که آتش‌سوزی جنگل پدیده‌ای به صرف مضر نیست و چنانچه به صورت طبیعی و در مقیاس کوچک روی‌ دهد، برای رشد و تولیدمثل بسیاری از گونه‌های گیاهی مفید است. آنچه در این بین خطرساز است، از بین رفتن تعادل وقوع این پدیده، افزایش دفعات تکرار وقوع ، افزایش میزان گستردگی و حجم آتش‌سوزی است. برای از بین رفتن این تعادل دو دسته علت قابل تصور است. دسته نخست عللی هستند که به‌طور مستقیم بر آتش‌سوزی‌ها اثر می‌گذارند. از این بین می‌توان به احتراق خطوط انتقال برق در جنگل‌ها، از بین بردن درختان و پوشش گیاهی طبیعی جنگل یا آتش‌سوزی‌های عمدی اشاره کرد. دسته دوم، عوامل غیرمستقیم هستند. از بین عوامل غیرمستقیم نیز می‌توان به پدیده‌‌های خشکسالی، ال‌نینو یا تغییر اقلیم اشاره کرد.
به‌طور کلی دو دسته دلیل برای وقوع آتش‌سوزی در جنگل قابل تصور است. دسته نخست عاملی خارجی دارد که این عامل خارجی می‌تواند طبیعی بوده باشد؛ مانند وقوع رعدوبرق در جنگل یا فوران آتشفشان. دسته دوم عوامل خارجی ناشی از عامل انسانی است. این عامل انسانی می‌تواند بی‌احتیاطی از روشن‌کردن آتش در جنگل یا احداث شهرها و شهرک‌ها در نزدیکی مناطق جنگلی را شامل شود. اما عامل دوم آتش‌سوزی به آتش‌سوزی‌های خودبه‌خودی (اصطلاحا Spontaneous combostion) مشهور است. در این نوع آتش‌سوزی جنگل هیچ عامل خارجی دخالت نخواهد داشت. براین اساس، در شرایطی که هوا رطوبت نسبتا کمی دارد، دمای هوای ماده‌ای با نقطه‌ اشتعال پایین مانند چوب، علف یا کاه به دلایل مختلف مانند تخمیر یا اکسایش با رطوبت کم هوا شروع به آزادکردن گرما می‌کند. در این شرایط گرما نمی‌تواند از این مواد فرار کند (این مواد اغلب نارسانای حرارتی هستند) و لذا دمای ماده افزایش پیدا می‌کند. در ادامه دمای ماده به نقطه اشتعال می‌رسد و درنهایت مثلث آتش کامل شده (مثلث اکسیژن، حرارت و ماده سوختنی) و احتراق صورت می‌گیرد. اغلب موارد در آتش‌سوزی جنگل این مورد می‌تواند عامل وقوع باشد. برای مقابله و کنترل آتش‌سوزی جنگل می‌توان در دو فاز فعالیت کرد. فاز نخست مربوط به پیشگیری و فاز دوم مربوط به کنترل و کاهش آثار است. از بین فعالیت‌های رایج جهت پیشگیری از آتش‌سوزی جنگل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش آگاهی‌های عمومی در این زمینه: این افزایش آگاهی می‌تواند از طریق آموزش افرادی که در نزدیکی جنگل زندگی می‌کنند یا نصب تابلوهای هشداردهنده در مناطق جنگلی انجام شود.
آتش‌سوزی مصنوعی: آتش‌سوزی مصنوعی تکنیکی است که گاهی در مدیریت جنگلبانی، کشاورزی یا برای احیای دشت‌ها و کاهش گازهای گلخانه‌ای به کار می‌رود. در این روش مواد قابل‌اشتعال با یک آتش‌سوزی مصنوعی از بین می‌روند و عملا احتمال آتش گرفتن این مواد در یک آتش‌سوزی بزرگ و غیرقابل کنترل به شدت کاهش می‌یابد.
طراحی در مقابل خطر آتش: در این حالت، محیط‌های انسانی اطراف جنگل به نحوی طراحی می‌شوند که در مقابل خطر انتشار آتش مقاومت کنند. در این بین می‌توان به قراردادن وسایل اطفای حریق در محل‌های خاص در جنگل، احداث خطوط آتش‌بر جهت کنترل  انتشار آتش و احداث سیستم و انتقال آب برای تمام نقاط جنگل اشاره کرد. همچنین می‌توان با محدود کردن محل تردد بازدیدکنندگان از جنگل احتمال وقوع آتش‌سوزی را کاهش داد.
در ارتباط با روش‌های کنترل آتش نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آگاهی سریع و پخش بدون مکث اطلاعات وقوع آتش‌سوزی
آگاهی از شرایط آب‌وهوایی مانند جهت حرکت باد یا احتمال وقوع بارش در روز وقوع حادثه یا روزهای آتی جهت جلوگیری از پخش سریع آتش و کنترل آن.  کنترل هوایی آتش با استفاده از هواپیما و بالگردهایی که به این منظور تجهیز شده باشند.
قراردادن ایستگاه‌های کمک و امداد آتش در نزدیکی محل‌هایی که احتمال وقوع آتش‌سوزی جنگل در آنها زیاد است، به منظور اقدام ضربتی و بدون تأخیر.