فهرست
زمين لرزه ٥ دي‌ماه ١٣٨٢ بم در زماني رخ داد كه بر اساس شمارش‌هاي سال‌هاي ١٣٧٠ و ١٣٧٥ و بررسي آمارهاي آهنگ رشد جمعيت، برآورد مي‌شود كه جمعيت داخل شهر بم حدود ١٠٦ هزار نفر بوده كه بر اساس آمار رسمي ٢٦٢٧١ نفر كشته (٢٤درصد از كل جمعيت) و حدود ٥٠ هزار نفر به درجات مختلف مجروح شدند (حدود ٤٧درصد از كل) . بنابراين ميزان كشته و مجروح حدود ٧٢درصد از كل جمعيت شهر بم بوده است. اين آمار متاسفانه نشانگر ميزان آسيب‌پذيري بالاي يك شهر حدود ١٠٠ هزار نفري در هنگامي است كه كانون زمين لرزه در حدود پنج كيلومتري پهنه شهري و در ژرفاي حدود هشت كيلومتري و با بزرگاي ٥/٦ بود. در نظر بگيريد كه با جمعيت‌هاي فراتر و با زلزله‌هاي بزرگ‌تر، آسيب‌پذيري ما چه ميزان بيشتر بود. آمار سرشماري جمعيت در سال ١٣٨٥ هم نشان مي‌دهد كه جمعيت شهر بم ١١٨ هزار نفر بوده است و اگر زمين لرزه بم هم رخ نداده بود، رشد طبيعي جمعيت در بم به چنين جمعيتي در سال ١٣٨٥ منجر مي‌شد و بنابراين، جمعيتي به تعداد و جاي جانباختگان زمين لرزه ١٣٨٢ بم، به صورت مهاجراني به شهر آمده و عملا شهر بم با تغيير تركيب جمعيتي حدود ٢٠ تا ٢٥درصد جمعيت ثابت خود مواجه شده و بنابراين، واقعيت آن است كه رخداد زمين لرزه – براساس آنچه در زلزله بم تجربه شد- مي‌تواند به تغييرات اجتماعي مهم نيز منجر شود.
زمين لرزه بم حدود ٧٠٠ ميليون تا ١ ميليارد دلار خسارت مستقيم و حدود ٨/١ ميليارد دلار خسارت غير مستقيم اقتصادي ايجاد كرد؛ ضمن اينكه شهر بم از شهرهاي بسيار مولد و كارآفرين و با وضع اقتصادي و معيشتي خوب ايران بوده (قطب اقتصاد كشاورزي در زمينه خرما و در دهه‌هاي اخير و حتي قبل از زمين‌لرزه ١٣٨٢ يكي از مراكز مهم توليد و مونتاژ خودرو در كشور بوده است) كه طي ١٢ سال گذشته، دچار تغييرات جمعيتي و اقتصادي مهمي شده است. تركيب جمعيتي در شهرستان بم حدود ٤٢درصد شهري و ٥٨درصد روستايي و ساكن در شهرك‌ها و حاشيه شهرها است و شهرستان بم، اكنون در سال حدود ٢٥٥ هزار جمعيت دارد و امروزه جمعيت شهر بم ١٢٥ هزار نفر برآورد مي‌شود كه با وضعيت تغييرات اقليمي و مساله خشكسالي كه اتفاقا در دهه گذشته تشديد شده است، به نظر مي‌رسد تركيب جمعيتي به ويژه در كلانشهرهاي ايران، به سرعت برخلاف نسبت جمعيتي كه در شهر بم ديده مي‌شود به سمت تمركز بيشتر جمعيت در شهرها و كلانشهرهاي ما پيش رفته است.
زلزله بم هنگامي رخ داد كه جمعيت ايران ٥/٦٨ ميليون نفر و توليد ناخالص داخلي ١٣٦ ميليارد دلار بود. امروزه و در سال ١٣٩٤ در دوازدهمين سالروز زلزله بم با ٥/٧٩ميليون نفر جمعيت و توليد ناخالص داخلي حدود ٣٠٠ ميليارد دلار مواجهيم. البته همزمان در اين مدت فرصت‌هاي توسعه به نحوي در كشور توزيع شده كه بر اساس آمار مركز آمار ايران حدود ١٤ ميليون نفر از هموطنان ما در داخل كشور مهاجرت كرده‌اند (حدود ٧٠درصد از اين ميزان از روستاها به شهرها و شهرهاي بزرگ بوده است). بنابراين با وجود رشد حدود ١٦درصد جمعيت در كشور، در اين ١٢سال حدود ١٠ ميليون نفر از روستاها به شهرهاي بزرگ كشور رفته‌اند و حدود ١٢ ميليون نفر به‌طور طبيعي به جمعيت ايران اضافه شده است. از نظر جمعيت در معرض مخاطره زمين لرزه، مي‌توان ابراز داشت كه بيشتر شهرهاي ايران كه جمعيتي بيش از ١٠٠ هزار نفر دارند در معرض خطر نسبي بالا و بسيار بالاي زمين لرزه قرار دارند (فقط تعداد معدودي از شهرها مانند اصفهان در معرض خطر بسيار بالاي زمين لرزه نيستند) و با در فرض گرفتن احتمال خطر، حتي برابر زمين لرزه و عدم تغيير احتمال رخداد زمين‌لرزه در مدت ١٢ سال گذشته، ريسك زمين‌لرزه در شهرهاي كشور بيشتر شده است. به عنوان نمونه مي‌توان ابراز داشت كه جمعيت شهرهاي در معرض ريسك بالاي زمين لرزه در دي‌ماه ٩٤ حدود ١٥ ميليون نفر بيش از جمعيت همين شهرها در دي‌ماه ١٣٨٢ برآورد مي‌شود.
اين تمركز بيش از پيش جمعيت در كلانشهرها و شهرهاي مهم ايران مانند تهران، مشهد، كرج و تبريز بيش از آنكه يادآور كارآفريني و توسعه پايدار كشور باشد، يادآور ريسك بالاتر كشور در مقابله هر حادثه زمين لرزه بعدي است كه در نزديكي چنين شهرهايي رخ دهد؛ حتي اگر چنين رخدادي، زمين‌لرزه شديدي در حد زمين‌لرزه بم (با بزرگاي ٥/٦) باشد. اين در حالي است كه احتمال رخداد زمين‌لرزه‌هاي با بزرگاي حدود ٥/٧در نزديك كلانشهرهاي نامبرده دور از انتظار نيست و اين موضوع هشدار جدي براي برنامه‌ريزي و توسعه امروز و آينده ايران و ايمني كشور در مقابل خطر مسلم و جدي زمين لرزه است. موضوع ريسك زمين لرزه در ايران مساله‌اي فوري است كه در سالروز زمين لرزه بم بايد با رويكردي جديد و با جديتي كه البته تا امروز نشان نداده‌ايم، بدان بپردازيم. ياد جانباختگان زمين لرزه ٥ دي‌ماه ١٣٨٢ بم گرامي باد.
٭استاد پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله
لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک است.
هلدینگ گروه کاهش خطر سوانح پس از 17 سال فعالیت موسسه مقاوم سازی و بهسازی لرزه ای ایران (رسمی از اردیبهشت 1385 و بدون مجوز از اردیبهشت 1383) و پس از گذشت 11 سال از فعالیت های بنیاد بین المللی امداد و نجات ایثار با ایجاد تفاهم و توافق بین چند شرکت و موسسه از 1401 برنامه ریزی آن صورت گرفت.