علل وقوع زمین لرزه،معضلات ساخت و سازهای غیر مجاز در شهرستان دورود و راهکارهای مقابله با آن

زمین لرزه در واقع پدیده ای است که در اثر آزاد شدن ناگهانی انرژی ذخیره شده در سنگهای پوسته جامد زمین رخ می دهد. این انرژی ذخیره شده ناشی از حرکت و فشار تدریجی و بسیار کند بخشی از پوسته زمین نسبت به بخش دیگری است که در مجاورت یکدیگر قرار دارند. فرآیند های درونی زمین میلیون ها سال باعث تجمع و انتشار انرژی به صورت امواج زمین لرزه می شود و مسلما این پدیده در آینده نیز به همین صورت رخ خواهد داد . باید توجه داشت که اگر زمین لرزه ای در عرض چند ثانیه یا حد اکثر چند دقیقه شهرها را ویران می کند، این رویداد نتیجه حرکتی است که طی میلیون ها سال تداوم داشته است. بنابر این می توان گفت که زمین لرزه علامت آنی یک پدیده طولانی مدت است.
موج زلزله موجی است که از طریق زمین حرکت می کند، که اغلب سبب ایجاد زمین لرزه می شود. به طور کلی پس از اینکه در داخل زمین، لرزه ای به وجود آمد و انرژی زمین آزاد شد، این انرژی آزاد شده به صورت امواج ارتعاشی در کلیه جهات منتشر شده و انرژی زلزله را با خود منتقل می نماید. امواج سطحی بیشترین انرژی ناشی از تکان های کم عمق را دارا بوده و عامل اصلی خرابی های ناشی از زمین لرزه به خصوص در مناطق مسکونی می باشد.
زلزله های متعددی تا کنون در شهرستان دورود اتفاق افتاده که معروف ترین آنها زمین لرزه ای است که در بامداد بیست و سوم ژانویه 1909 میلادی در دشت سیلاخور رخ داده است. شدت این زمین لرزه به اندازه ای بوده است که حدود 128 روستا را ویران کرده که از این تعداد 64 روستا به طور کلی ویران شده، و شمار کشته شدگان آنها بین 6000 تا 8000 نفر برآورد شده است. این زمین لرزه با گسلی همراه بوده که در فاصله ای به درازای 45 کیلومتر از نزدیکی کلنگانه تا جنوب سرآوند کشیده شده است. شدت این زمین لرزه طوری بوده که در کرمانشاه و همدان نیز احساس شده است.
همچنین زلزله دیگری در تاریخ یازدهم فروردین 85 در این شهرستان رخ داد. این زمین لرزه بر روی کسل سیلاخور با بزرگی 1/6 ریشتر با کانون چالان چولان رخ داد که باعث کشته شدن 63 نفر ومجروح شدن 1418 نفر و تلف شدن 5028 راس دام و بیش از 5552 میلیارد ریال خسارت به تاسیسات زیربنایی، شریان های حیاتی و پروژه های عمرانی وارد کرد. همچنین 40000 واحد مسکونی شهری و روستایی، 7000 اصطبل و جایگاه نگهداری دام، ده ها ساختمان دولتی، مساجد و اماکن مذهبی، آتار و بناهای تاریخی ، مدرسه، دانشگاه و… شهرستان های دورود و بروجرد در این زلزله آسیب جدی دیدند.
اهالی این منطقه در طول تاریخ بارها طعم تلخ زمین لرزه را چشیده اند و این بلای طبیعی وقتی بیاید زمین و زمان را به هم خواهد ریخت. هر لحظه بروز این حادثه مرگبار دور از ذهن نیست بنابراین مسئولین استانی و شهرستان باید با تمام توان برنامه ریزی های علمی و عملی و اقدامات پیشگیرانه ای را برای مقابله با این رخداد طبیعی بیاندیشند. زیرا تنها کاری که می توان برای مقابله با این رخداد طبیعی انجام داد برنامه ریزی دقیق و نظارت سخت گیرانه است.
بر اساس تقسیمات لرزه خیزی کشور در آیین نامه 2800 که مربوط به طراحی ساختمانها در برابر زلزله است شهرستان دورود در منطقه با لرزه خیزی بسیار زیاد قرار دارد
اقدامات مهمی که برای کاهش خسارت های بخش شهری و روستایی و حفظ جان مردم در برابر زلزله می توان انجام داد به دو بخش روستایی و شهری تقسیم می شود. در بخش روستایی خوشبختانه بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در حد عالی وارد کار شداه است و کلیه روستا های شهرستان را با تسهیلات ویژه ای از لحاظ ساخت و ساز واحدهای نو ساز و استاندارد تحت نظر مهندسین طراح و ناظر شهرستان حمایت می کند. تا جایی که هیچ متقاضی وجود ندارد که برابر مقررات به بنیاد مسکن مراجعه کند و موفق به دریافت خدمات مهندسی و تسهیلات بانکی نشود.
اما احساس می شود در بخش شهری تا کنون اقدامات قابل توجهی توسط ادارات زیربط صورت نگرفته است. تنها پس از زلزله سال 86 بنیاد مسکن در قالب طرح ویژه بهسازی و مقاوم سازی واحدهای مسکونی وارد عمل شد و تعداد زیادی از واحد های آسیب دیده سطح شهر که شرایط مقاوم سازی را داشتند را با پرداخت تسهیلات 20 میلیون تومانی و ارائه خدمات مشاوره و نظارت حمایت کرد که جای تقدیر دارد.
و اما پس از آن هیچ اقدام پیشگیرانه ای توسط ادارات مربوط به مسکن و ساختمان در شهر انجام نشده و این بسیار خطرناک است زیرا زلزله در کمین نشسته است و هر لحظه امکان دارد اتفاق بافتد.
معضلات مربوط به بخش شهری را می توان در دو قسمت بررسی کرد:
1- باید مناطق و بافتهای فرسوده شهر که عموما ساختمان هایی هستند قبل از اجرایی شدن آیین نامه 2800 زلزله احداث شده اند شناسایی شده و آنهایی که قابلیت مقاوم سازی دارند مقاوم سازی شده و سایر ساختمان ها تخریب و نوسازی شوند.این امر مستلزم تامین منابع مالی و تسهیلات بانکی کم بهره می باشد. در این خصوص مهندس کیانپور نماینده محترم دورود و ازنا در مجلس شورای اسلامی به عنوان یک متخصص که تجربه حضور در زلزله های قبلی و همچنین مسئولیت مدیرعاملی شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی را به عنوان متولی بافتهای فرسوده داشته اند و هم اکنون نیز در کمیسیون عمران مجلس حضور دارند، می توانند به عنوان یک پتانسیل برای شهر محسوب شده و نسبت به تامین مالی و برنامه ریزی های فنی این طرح کمک کنند.
مناطقی از شهر که نیاز سریع به ارزیابی های مربوط به مقاوم سازی دارند عبارتند از بحرین، سری ساتی، خیابان بهداشت، منوچهری، صفا، خیابان امام، سرچشمه، خیابان آذرمی، قلعه ضرغام، جماران، خیابان 17 شهریور، مناطق پشت جهاد ، خیابانهای پشت فرمانداری و… می باشند.
2- ساختمانهای نوسازی که علیرغم اینکه بعد از اجرایی شدن آیین نامه های مربوط به زلزله ساخته شده اند و متاسفانه در حال حاضر نیر در نقاط مختلف(محله های جدید و قدیمی ) شهر در حال ساخت هستند ولی از هیچ آیین نامه و استانداردی تبعیت نمی کنند.
در سال 2016 با این همه پیشرفت علمی در زمینه ساختمان و مسکن و منابع مالی سنگینی که در این بخش سرمایه گذاری می شود، دیگر منطقی و قابل پذیرش نیست که ساختمانی بدون سیستمهای مقاوم در برابر زلزله و نا ایمن و غیر استاندارد ساخته شود. ولی متاسفانه شاهد آن هستیم که ساختمانهایی که تعداد آنها کم نیست بدون مراجعه به سازمان نظام مهندسی ساختمان به صورت خودسرانه و کاملا غیر استاندارد ساخته می شوند. این امر از آنجایی اتفاق می افتد که انسانها به طور طبیعی قانون گریز هستند این مراجع قانونی هستند که در این زمینه باید به طور قاطعانه وارد شده و این ضعف را پوشش دهند. جلو گیری از این ساخت و ساز ها به عهده شهرداری است. ولی متاسفانه اگر هم نظارتی توسط پلیس ساختمانی شهرداری صورت میگیرد تا کنون تاثر آنچنانی نداشته است. مجموعه شهرداری نسبت به تقویت پلیس ساختمانی و جلوگیری از اینگونه ساخت و سازها باید به نحو شایسته تری اقدام نماید.
متاسفانه روال غلطی که برای اینگونه ساختمانها در نظر گرفته شده به این صورت است که مالکین که عمدتا بساز و بفروش هستند به صورت غیر مجاز و بدون هیچ نقشه و طراحی شروع به ساختمان سازی می کنند و پس از ساخت یک ساختمان کاملا غیر استاندارد که از ابتدای ساخت نیاز به مقاوم سازی دارند می کنند. بعد از پایان عملیات ساختمانی با یک تاییدیه استحکام بنا که مهندسین فقط بر اساس بازدید عینی از ظاهر ساختمان پس از پایان عملیات ساختمانی صادر می کنند و اطلاعی از اعضای سازه ای و کیفیت اتصالات که زیر پوششهای مختلف قرار گرفته اند ندارند. به شهرداری مراجعه کرده و بعد از پرداخت مبلغی به عنوان جریمه، پایان کار را از شهرداری دریافت میکنند. این روال مربوط به سازندگانی است که تاحدودی قانونمند هستند و برای فروش ملک خود نیاز به پایان کار دارند. سایر آنها ملک را به بدون پایان کار به فروش می رسانند.
حالا ساختمانی ساخته شده به صورت غیر استاندارد با مدارک قانونی مجاز و یک کارمند و کارگر که تخصصی در زمینه ساختمان ندارد و صرفا به مدارک آن ساختمان برای خرید ملک توجه میکند. با سرمایه یک عمر تلاش خود ساختمان نا ایمن و غیر استانداردی را با قیمت یک ساختمان ایمن و شاید هم بیشتر از آن خریداری می کند.
این ساختمان از ابتدای بهره برداری به یک معضل برای دولت تبدیل می شود. چرا که از همان ابتدا جز ساختمانهای نا ایمن قرار گرفته و باید فکری به حال مقاوم سازی آن شود.
به هر حال زلزله در کمین نشسته است و باید هر چه سریع تر این بحران مدیریت شود.
پشنهاد می شود:
1- ادارات راه و شهرسازی، بنیاد مسکن، شهرداری، نظام مهندسی ساختمان، هلال احمر، اداره کل مدیریت بحران استانداری کارگروهی را به ریاست نماینده محترم تشکیل داده و در این زمینه برنامه ریزی نمایند.
2- شهرداری به عنوان مرجع قانونی مقابله با ساخت و ساز غیر مجاز نظارت پلیس ساختمانی را بیشتر و قاطع تر کند.
3- نسبت به تامین مالی تسهیلات بانکی مقاوم سازی پیگیری های لازم صورت پذیرد.
4- نسبت به تامین مالی و رفع موانع نوسازی بافت های فرسوده شهر پیگیری های لازم صورت پذیرد.
5- با توجه به اینکه در زلزله های اخیر معلوم شد بیشترین آسیب به قسمتهای غربی شهر (سمت بروجرد) وارد شد که احتمالا به دلیل وجود گسل، نزدیکی به رود خانه و وجود لایه های ماسه ای و… است ، پیشنهاد میشود توسعه شهر از سمت بروجرد متوقف شده و طرح توسعه شهر به سمت ازنا از نقطه نظرات مختلف از جمله نوع زمین، وجود گسل، نوع خاک و … بررسی شود و در صورت امکان به این سمت تغییر یابد.

احسان میرنژاد مدرس دانشگاه علمی کاربردی دورود و
مدیر موسسه مقاوم سازی و بهسازی لرزه ای ایران- استان لرستان

https://telegram.me/retrofitting