موسسه مقاوم سازی و بهسازی لرزه ای ایران پایگاه اطلاع رسانی رسمی موسسه مقاوم سازی و بهسازی لرزه ای ایران
مصاحبه با دکتر ایرج محمد فام / شهروند ۳۱ تیرماه ۹۵ / «شهروند» از الزامات ایمنی و بهداشت در محیط کار گزارش می‌دهد
در حسرت «ایمنی»
فاطمه بوریایی
گرچه صنعتی‌شدن و گسترش مشاغل به سمتی که تکنولوژی‌ها و ابزارآلات مدرن را وارد زندگی انسان‌ها کرده، موجب راحتی و آسایش بیشتر مردم در سراسر جهان شده است، اما به موازات این پیشرفت‌ها در عرصه‌های مختلف زندگی بشر، خطرات بیشتری را نیاز به دنبال خواهد داشت که آثار مخرب آن به مراتب زیان‌بارتر است و گستره وسیع‌تری را دربرمی‌گیرد. بسیاری از کارکنان و گارگران در مشاغل مختلف در معرض انواع خطرات و تهدیدهای بالقوه و همچنین بیماری‌هایی ناشی از صدمات کار قرار می‌گیرند که هم برای خود و جامعه و هم محیط‌زیستی که در آن زندگی می‌کنند، نوعی تهدید به شمار می‌آید. حال پرسشی که در این‌جا شکل می‌گیرد، این است که چگونه می‌توان با این تهدیدها و خطرات مقابله و به نوعی از بروز آن پیشگیری کرد؟ پاسخ را می‌توان در استانداردهای HSE (مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست) یافت که میزان یا درجه دورشدن و محافظت از خطرات جانی، مالی، زیست‌محیطی و مجموعه اقداماتی را که به منظور پیشگیری یا کاهش حوادث و خسارات و خطراتی که در ذات هر صنعت یا خدمات است، نشان می‌دهد. برای شناخت هرچه بیشتر این حوزه «شهروند» گفت‌وگویی را با دکتر ایرج محمدفام، استاد دانشگاه علوم‌پزشکی همدان و دبیر همایش تقدیر از برترین‌های HSE انجام داده است که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
شاید خیلی از مخاطبان روزنامه با بحث ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست آشنایی نداشته باشند، برای شروع بفرمایید وقتی از HSE صحبت می‌کنیم از چه چیزی گفته‌ایم؟
در بحث HSE به‌طور همزمان سه موضوع بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست مدنظر قرار می‌گیرد که به‌طور متقابل بر هم تأثیر می‌گذارند و از هم نیز تأثیر می‌پذیرند. بنابراین نمی‌شود به یکی از آنها پرداخت و از دیگری غافل بود. درواقع هدف این تخصص حفاظت از سرمایه‌هایی است که در این سه حوزه وجود دارند و شامل سرمایه‌های زیست‌محیطی، بهداشتی و سلامتی کارکنان و همچنین بحث‌های مربوط به ایمنی آنها می‌شود. برای مثال، حوادث روزهای اخیر در پتروشیمی بوعلی اهمیت توجه به HSE را نشان داد که هم باعث آلودگی محیط‌زیست منطقه شد و هم سلامتی افراد را مورد تهدید قرار داد.
مقوله بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست با چه استانداردهایی تعریف می‌شود؟
استانداردهای مختلفی در این سه حوزه در ایران وجود دارد اما استانداردی که اختصاصا به موضوع HSE بپردازد، وجود ندارد. به همین دلیل ما بیشتر به استانداردهای بین‌المللی در این زمینه متکی هستیم. اما در هر سه حوزه به‌صورت مستقل استانداردهای ملی را مورد استفاده قرار می‌دهیم. به‌عنوان نمونه در بخش محیط‌زیست استانداردها و قوانین سازمان محیط‌زیست، در بخش بهداشت و سلامت استانداردهای وزارت بهداشت و نیز در بخش ایمنی وزارت کار و وزارت نفت هر کدام به‌طور جداگانه این استانداردها را اعلام می‌کنند و استانداردی را که به HSE به‌عنوان یک سیستم بپردازد، در اختیار نداریم.
آیا در زمینه استاندارد HSE در ایران ضعف قانونی وجود دارد؟
استانداردهای سیستم مدیریت HSE در ایران اختیاری است؛ به این معنی که اگر سازمان‌ها و مشاغل مختلف آن را رعایت کنند یا نکنند، اتفاق خاصی نمی‌افتد و ملزم به رعایت آنها نیستند. اما در بعضی از حوزه‌ها مانند محیط‌زیست نظارت بیشتری بر آن اعمال می‌شود تا مشخص شود چه اندازه آلاینده وارد محیط‌زیست می‌شود و این آلاینده‌ها از چه نوعی است. یا در حوزه بهداشتی قوانین و مقررات به صورت دقیق‌تری مورد نظارت قرار می‌گیرد.
به‌نظر می‌رسد وزارت نفت به‌طور خاص این استانداردها را رعایت می‌کند. آیا در واحدهای صنعتی و تولیدی دیگر هم این استاندارد وجود دارد؟
خیر. در سه‌سال اخیر بحث HSE بسیار فراگیر شده است و همه سازمان‌ها به نوعی در این موضوع دخالت دارند و آن را رعایت می‌کنند که بسیاری از آنها در این بخش قوی‌تر ظاهر شده‌اند. وزارت نفت به خاطر ماهیت حساسش در این حوزه پیشگام بوده است. این وزارتخانه به دلیل نوع مواد و صنایعی که در اختیار داشته، این استاندارد را در ایران بنیان‌گذاری کرده و در سایر وزارتخانه‌ها مانند وزارت راه‌و‌شهرسازی یا وزارت نیرو نیز با نقاط قوت و ضعف مخصوص به خود درحال انجام است.
چه سازمان‌هایی متولی استاندارد HSE در کشور هستند؟
متاسفانه تعداد سازمان‌های مسئول روی کاغذ خیلی زیاد است، اما متولی خاصی برای آن وجود ندارد. به‌طور مثال سازمان مدیریت بحران، وزارت کار و بهداشت در این حوزه برای خود وظایفی تعریف کرده‌اند، اما این سازمان‌ها لزوما با هم یکپارچه نیستند، بعضی مواقع نیز سر ناسازگاری با هم دارند، همچنین وزارتخانه‌ها کار همدیگر را نیز قبول ندارند.
به‌نظر شما مسائلی که حوزه HSE در آنها بیشتر درگیر است، چه موضوعاتی را دربرمی‌گیرد؟
مهم‌‌ترین این چالش‌ها عبارت است از این‌که سازمان مشخصی که راهبری و سازماندهی این حوزه را بر عهده بگیرد، وجود ندارد. دومین مسأله این است که ضرورت جایگاه این استاندارد مشخص نشده، بیشتر اقدامات به‌صورت نمایشی است و ارزش واقعی این بحث برای سازمان‌ها جانیفتاده است. در آخر نیز ورود افراد غیرمتخصص در این زمینه است؛ درواقع افرادی را که تخصص و تجربه کافی ندارند، بدون پشتوانه علمی وارد بازار کار شده و آن را پیچیده کرده‌اند.
همان‌طور که می‌دانید از سال ٨٩ بحث ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست به‌عنوان یک رشته تحصیلی در ایران تدریس می‌شود. به‌نظر شما حوزه آکادمیک تا چه میزان در جاافتادن این مقوله در جامعه تاثیرگذار بوده است؟
متاسفانه بیشتر از این‌که تحصیل آکادمیک در این رشته تاثیرگذار باشد، وضع را پیچیده‌تر کرده است. به این دلیل که محدوده وظایف و مسئولیت‌های وزارتخانه‌های بهداشت، علوم و دانشگاه آزاد اسلامی مشخص نشده است و هر کدام به تربیت جداگانه نیروهای خود اقدام می‌کنند. به‌عنوان مثال در دانشگاه آزاد به واسطه پذیرش بالا، افراد از هر رشته تحصیلی می‌توانند وارد تحصیلات تکمیلی HSE شوند و این تحصیلات غیرمرتبط به بازار کار این حوزه نیز آسیب میرساند. ورود سازمان‌های غیرتخصصی برای تحصیلات تکمیلی بیش از آن‌که به سود آینده این رشته باشد، به ضرر آن است.
از نگاه شما این رشته تا چه میزان می‌تواند از وقوع بحران‌های مختلف جلوگیری کند؟
اگر واقع‌گرایانه نگاه کنیم، خواهیم دید عملا هیچ آماری که نشان از بهبود شرایط وضع ایمنی در سازمان‌های مختلف داشته باشد، در دست نیست و در عوض به دلیل کمبود افراد متخصص در این حوزه شرایط بدتر نیز شده است.
سازمان جهانی استاندارد چه گام‌هایی را در این زمینه برداشته است؟
این سازمان وظیفه استانداردسازی را برعهده دارد و آنها را ابلاغ و به‌روزرسانی می‌کند. در حوزه‌های مختلف HSE استانداردهای مختلفی را با اسامی OHSAS و ISO منتشر کرده است و بخش‌های محیط‌زیست، ایمنی و بهداشت را به‌صورت دوره‌ای به‌روزرسانی می‌کند. نکته قابل توجه این است که استانداردهای سازمان جهانی استاندارد در ایران اجباری نیست، اما در کشورهای توسعه‌یافته شدیدا اجباری هستند و با متخلفان برخوردهای جدی صورت می‌گیرد و اگر آلودگی و حادثه‌ای رخ دهد، تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند و شامل جریمه‌های سنگین نیز خواهند شد.
اگر بخواهیم مصداقی‌تر صحبت کنیم؛ ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست چه پیشنهاد‌هایی را برای پوشش نقاط ضعف و ایمنی و بهداشتی یک مجموعه به‌طور مثال صنعتی دارد؟ راه مشخص و مسیر تعریف‌شده‌ای برای آن وجود دارد؟
در دید ابتدایی باید مجموعه صنعتی موردنظر برای خود یک‌سری شاخص‌های عملکردی را اندازه‌گیری کند و آنها را مدنظر قرار دهد و بر این اساس آنالیز مقدماتی را انجام دهد و نقاط ضعف و قدرت خود را شناسایی کند. اما در پایان باید بگویم متاسفانه میزان آگاهی مردم در حوزه HSE (مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست) بسیار کم است و سازمان‌هایی که مسئولیت اطلاع‌رسانی را بر عهده دارند، بسیار ضعیف عمل کرده‌اند و افکار عمومی شناخت دقیق و کاملی نسبت به این استاندارد ندارند.
