با توجه به آغاز فصل بهار و افزایش احتمال ناپایداری های جوی و رخداد پدیده تگرگ دو یادداشت درخصوص شناخت و همچنین روش های مواجهه با این پدیده به قلم همکارانمان آقایان وظیفه (یادداشت شماره 1 ) و همتی (یادداشت شماره 2) تقدیم می گردد.
روش های مقابله با تگرگ:
شناخت روش هاي مقابله با اين پديده، مستلزم بررسي فراواني وقوع و توزيع زماني و مكاني آن در مناطق مهم كشاورزي مي باشد. تاکنون سه روش کلی برای مقابله با تگرگ ارائه شده است:
1) کشیدن توری:
این روش مانع رسیدن و برخورد فیزیکی دانه تگرگ با محصول می شود.(تنها برای مزارع و باغات بسیار کوچک قابل استفاده است).
2) تغییر فرم بارش با استفاده از انرژی امواج صوتی:
در این روش از سلیندرهای خاصی برای شلیک امواج (گاز استلین + هوا) به ابرهای کومولونیمبوس بزرگ و ابرهای تندری استفاده می‌شد.
به ادعای سازندگان این دستگاه امواج صوتی تولید و به سرعت جهت ایجاد اختلال در رشد کریستال های یخی در سراسر ابر منتشر می کند. این امواج دارای ویژگی خاصی است که می تواند همه انرژی را در یک باند خیلی باریک متمرکز کند و در شرایط توفانی(تگرگی) توانائی برای ایجاد یک اثر کاویتاسیون(تشکیل حباب های بخار و مایع در فشار پایین و سرعت بالا) در داخل تگرگ را فراهم نماید.
سازندگان این دستگاه مدعی هستند کاویتاسیون باعث از هم گسیختن فرآیند شکل گیری تگرگ می شود و بجای سفت کردن تگرگ مانند یک سنگ، با تکرار تاثیر کاویتاسیون بر روی تگرگ، باعث نیمه ذوب و بی ضرر گشتن تگرگ می شود. برد موثر امواج با توجه به ارتفاع ابرهای حاوی بار تگرگی بطور متوسط 10 کیلومتر و میزان بلندی صدایی انفجار در آن با توجه به اثر بخش بودن آن 120 الی 140 دسی بل عنوان شده است.
شدت و قدرت امواج صوتی در این دستگاه به چند عامل بستگی دارد:
الف) حجم محفظه انفجار
ب) بالانس دقیق میزان سوخت با هوا
پ) نوع سوخت مصرفی
ت) طرح شکل و اندازه بدنه محفظه انفجار
ث) طرح و اندازه گلوی ولوله شیپوری هدایت امواج
ج) طرح و اندازه دریچه های ورود هوای تازه
این سامانه چندسالی است توسط شرکت های خصوصی نظیر “Ervin” در کشور تبلیغ و به فروش می رسد و در مزارع کشاورزی شمال غرب کشور از جمله شهرستان مشکین شهر کار گذاشته شده است.
تاکنون هیچ ارگان و نهاد علمی کارآئی این سامانه تائید یا رد نکرده اند.
3)کنترل ریسک تگرگ با فن آوری بارورسازی ابرها:
در تعدیل آب و هوا و پروژه‌هاي تگرگزدايي بوسیله سه روش استفاده می شود:
3-1) تعدیل آب و هوا و تگرگزدايي بوسیله ژنراتورهاي زميني
3-2) تعدیل آب و هوا و تگرگزدايي بوسیله هواپيما
3-3) تعدیل آب و هوا و تگرگزدايي بوسیله سیستم پرتاب اتوماتیک راکت(علمی ترین روش)
دراین روش ها عمدتا بارش زودهنگام و یا اندازه‌ی دانه‌ی تگرگ را کاهش می‌دهند.
در اكثر پروژه‌ها، يديد نقره به عنوان عامل بارورسازي استفاده مي‌شود و فقط در بعضي از كشورها، براي مثال در بلغارستان، يديد سرب و در آمريكا به موازات از يخ خشك استفاده مي‌شود.
در فن‌آوري تگرگزدايي از يك سيستم كنترل اتوماتيك رادار براي پرتاب راكت استفاده مي‌شود. اين سيستم شامل اجزاي زير مي‌باشد:
رادار هواشناسي با طول موج دو گانه
نرم‌افزار تحليل محصولات رادار
سيستم كنترل از دور راكت شامل كامپيوتر، نرم‌افزار، سيستم مخابراتي جهت ارتباط با تگرگ پرتاب راكت.
هر سايت راكت به فاصلة 10 الي 20 كيلومتر از ساير سايت‌ها در منطقه هدف قرار مي‌گيرد. هر سايت راكت شامل ساختمان، دو سكوي بتوني براي پرتاب راكت، سالن ويژه جهت نگهداري راكت، سيستم‌هاي حفاظتي مخابراتي مي‌باشد. امكان دسترسي به اطلاعات نزديك‌ترين ايستگاه سيستم‌هاي اندازه‌گيري هواشناسي مي‌بايست شامل ايستگاه اتوماتيك و جو بالا در منطقه مستقر باشد. ضمناً مي‌بايست با بخش هوانوردي هماهنگ لازم جهت مجوز پرتاب راكت بعمل آيد.
رسول همتی – سرپرست گروه پیش بینی اداره کل هواشناسی استان اردبیل
